ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 12، اسفند 1400 ، شماره پی در پی 70

معرفی سعیدا نقشبند یزدی به همراه بررسی سبک شناسانۀ اشعار وی

صفحه (155 - 180)
فاطمه سادات طاهری (نویسنده مسئول)، رضیه رضایی تفتی
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهمن 1399

چکیده

زمینه و هدف: سبک به معنای روش خاصی است که نویسنده یا شاعر برای تبیین اندیشه ها و عواطف خود بکار میگیرد و دانش سبک شناسی یک اثر را از نظر انتخاب واژه ها و الفاظ، قواعد دستوری، بکارگیری فنون و آرایه های ادبی، اندیشه، جهان بینی و دیدگاههای آفرینندۀ آن مطالعه میکند. مقالۀ حاضر به معرفی سعید نقشبند یزدی، شاعر عارف قرن یازدهم و ویژگیهای سبک شناسانۀ شعری او میپردازد.

روش مطالعه: این پژوهش با شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام شده که با روش اسنادی و کتابخانه ای در محدودۀ مطالعاتی متن تصحیح شدۀ دیوان اشعار سعیدا نقشبند یزدی، به گردآوری اطلاعات پرداخته و کوشیده ضمن معرفی شاعر ویژگیهای سبکی اشعار او را مشخص کند.

یافته ها: سعید نقشبند متخلص به سعیدا از شاعران قرن یازدهم هجری است که سال تولد و وفاتش بر کسی روشن نیست. نگارنده که دیوان اشعار وی را تصحیح کرده با پاسخ به این پرسشها که سعیدای نقشبند کیست؟ اشعار او چه ویژگیها و برجستگیهایی دارد؟ و در سطح زبانی، ادبی و فکری کدام شیوۀ سبکی را برای شعر خود برگزیده است؟ روشن میکند شاعر یزدی الاصل در زمان شاه سلیمان صفوی (1077- 1105ه.ق.) ترک دیار کرده و در اصفهان سکونت گزیده است. سعیدا پیرو مذهب ابوحنیفه و طریقت عرفانی نقشبندیه بوده و برای گذران زندگی نیز به نقشبندی و شَعربافی که از مشاغل آن زمان بوده اشتغال داشته است. سعیدا تفکرات عرفانی خود را در کسوت تصویرسازیهای بدیع و نازک خیالیهای دقیق حاصل از آرایه های بدیعی در دیوان اشعار خویش منعکس کرده است. دیوان او که جمعاً ۴۸۱۵بیت دارد، عمدتاً در قالب غزل سروده شده است.

نتیجه گیری: سعیدا از شاعران شایستۀ دورۀ صفوی است که با بکارگیری زبان کهن و گاه محاوره، ترکیب سازیهای بدیع، تصویرسازیهای زیبا، استفادۀ ویژه از تشبیه ، تمثیل، شخصیت بخشیهای استعاری، تلمیح، تضاد و تناسب، انواع ایهام، عشق، عرفان و اخلاق را با شکایت از ریا و تزویر و روزگار درهم آمیخته و شعر بزرگانی چون حافظ را فرا یاد میآورد.

کلمات کلیدی
سبک شناسی , ویژگیهای زبانی , ویژگیهای ادبی , ویژگیهای فکری , سعید نقشبند یزدی , دیوان اشعار

• قرآن کریم.
• اصول کافی. ثقه الاسلام کلینی (1421ق) ترجمه و شرح فارسی محمدباقر کمره ای، جلد پنجم، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
• بحارالانوار. مجلسی، ملامحمدباقر (1398) جلد69، اصفهان: مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه.
• تذکره ریاض الشّعرا. علیقلی خان واله داغستانی (1378) مقدمه و تصحیح و تحقیق سیدمحسن ناجی نصرآبادی، جلد دوم. تهران: اساطیر.
• تذکره شبستان. مدرسی یزدی، سید محمدعلی بن عبدالوهّاب (1379) به کوشش اکبر قلمسیاه، تهران: گیتا.
• تذکره محمدشاهی. بهمن میرزا قاجار، مقدمه و تصحیح حسین محمدزاده صدیق و فاطمه بهرامی صالحی، تهران: تک درخت.
• تذکره نصرآبادی. نصرآبادی، میرزا محمدطاهر (1378) مقدمه و تصحیح محسن ناجی، تهران: اساطیر.
• تذکرۀ آتشکده. آذر، لطفعلی بیگ (1336) به کوشش سادات ناصری، تهران: امیرکبیر.
• جامع مفیدی. مستوفی بافقی، محمد مفید (1342) به کوشش ایرج افشار، تهران: کتابفروشی اسدی.
• دیوان اشعار. نقشبند یزدی، سعیدا (1387) تصحیح مقدمه و تعلیق رضیه رضایی تفتی، تهران: ثریا.
• دیوان اشعار. صائب تبریزی، محمدعلی (1374) به اهتمام جهانگیر منصور، جلد اول، تهران: نگاه.
• دیوان اشعار. اوحدی مراغه ای، رکن الدین (1340) به کوشش سعید نفیسی، تهران: امیرکبیر.
• دیوان اشعار. حافظ شیرازی، شمس الدین محمد (1361) به تصحیح ابوالقاسم انجوی شیرازی، و مقدمۀ علی دشتی، تهران: جاویدان.
• دیوان اشعار. سنایی، مجدودبن آدم (1374) تصحیح مدرس رضوی، تهران: سنایی.
• الذّریعه الی تصانیف الشّیعه، آقا بزرگ طهرانی، محمدمحسن (1357ه.ق.) بخش دوم از جزء نهم. بیروت: دارالاضواء.
• سبک شناسی شعر پارسی از رودکی تا شاملو. محمد غلامرضایی (1377) تهران: جامی.
• سبک شناسی شعر، سیروس شمیسا (1375) تهران: فردوس.
• شمع انجمن. بهادر، سید محمدصدیق حسن خان (1386) مقدمه تصحیح و تعلیقات محمدکاظم کهدویی.
• عوالی اللآلی. احسائی، ابن ابی الجمهور (1405ق) جلد چهارم، قم: سید الشهدا.
• الغدیر، علامه امینی، عبدالحسین (1391) ترجمۀ محمدتقی واحدی، تهران: بنیاد بعثت.
• فرهنگ آنندراج، شاد، محمدپادشا (1336) زیر نظر محمد دبیرسیاقی، تهران: خیام.
• فرهنگنامۀ ادبی فارسی. انوشه، حسن (1376) تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
• فهرست نسخه های خطی فارسی، منزوی، احمد. (1377) جلد دوم، تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
• فهرست نسخه های خطی کتابخانه ملک وابسته به آستان قدس رضوی، دانش پژوه، محمدتقی، افشار، ایرج و حجتی، محمدباقر (1370) جلد دوم. تهران: انتشارات کتابخانۀ ملی.
• قدسیّه. پارسای بخارایی، محمدبن محمد (1354) مقدمه و تصحیح و تعلیق از احمد طاهری عراقی.
• کلیات سبک‌شناسی. شمیسا، سیروس (1373) تهران: فردوس.
• کلیات شمس تبریزی به انضمام سیری در کلیات شمس. مولوی، جلال الدین محمد (1393) به کوشش علی دشتی، تهران: پگاه.
• لغتنامه. دهخدا، علی اکبر (1375) تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• مثنوی معنوی، مولوی، جلال الدین محمد (1370) تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: امیرکبیر.
• نگاهی به تاریخنگاری در دوره های صفوی و عثمانی (قرن دهم تا دوازدهم)، قدیمی قیداری، عباس (1396) مجلۀ روابط فرهنگی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، (4) 1، صص69- 82.